تفسیر احسن الحدیث (کتاب)تفسیر احسن الحدیث اثر سید علی اکبر قرشی، تفسیر کل قرآن به زبان فارسی نگاشته شده و کتابی است ساده و روان با جهت گیری هدایتی و تربیتی، متناسب با سطح و فهم توده ی مردم، که جلوه تفسیر قرآن به قرآن و استفاده از روایات را در خود دارد. فهرست مندرجات۲ - مقدمه‌ای در علوم قرآنی ۳ - انگیزه نگارش ۴ - روش تفسیر ۴.۱ - قالب بندی مباحث ۴.۱.۱ - کلمه ها ۴.۱.۱.۱ - معانی کلمات ۴.۱.۲ - بیان کلیات سوره ها ۴.۱.۳ - شرح ها ۴.۱.۴ - بیان دیدگاه ها ۴.۱.۵ - نکته ها ۵ - ویژگیهای تفسیر ۶ - منابع تفسیر ۷ - نسخه شناسی ۸ - منابع مقاله ۹ - عناوین مرتبط ۱۰ - پانویس ۱۱ - منبع ۱ - تاریخ نگارشآغاز نگارش آن هشتم ذو القعده ۱۳۹۶ ه. ق و ۱۳۵۶ شمسی و بعد از ۹ سال و چند ماه به سال ۱۳۶۵ ه. ش پایان یافت. نسبت به نامگذاری تفسیر، مصنف می‌فرماید: ابتدا نامش را «تفسیر ممتاز» گذاشتم ولی در ذهنم بود که این نام، مناسب نمی‌باشد، جلد اول با همین نام چاپ شد، خیلی فکر کردم که چه نامی برای آن انتخاب نمایم، بعد از مدتی به نظرم آمد که خداوند به قرآن «احسن الحدیث» فرموده است. الله انزل احسن الحدیث کتابا متشابها» به همین جهت این نام را انتخاب نمودم. ۲ - مقدمه‌ای در علوم قرآنیاین تفسیر همانند بسیاری از تفاسیر، مقدمه‌ای در بعضی مسائل علوم قرآنی دارد که در حقیقت جزو مبادی تفسیر و آشنایی کلی با قرآن می‌باشد. مانند: توضیح کلمه «قرآن»، سوره‌ها و آیات قرآن، مطالب قرآن، سوره‌ها و آیه‌های مکی و مدنی، تقسیم سوره‌ها به سالهای قبل از هجرت و بعد از آن، اولین و آخرین سوره،ترکیب و ترتیب سوره‌های قرآن،نزول دفعی و تدریجی قرآن،عاصم و قرائت او، اهتمام پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به خواندن و آموختن قرآن، حکایت قرآن، قرآن و انقلاب اسلامی و توضیح سبک تفسیری در تفسیر احسن الحدیث. نویسنده در ذیل عنوان مطالب قرآن می‌فرماید: لذا آیات قرآن، حدود دو هزار و صد آیه در زمینه خدا شناسی و استدلال بوجود حق تعالی از راههای طبیعت و عقل است، همچنین در میان صفات عالیه خداوند از قبیل علم،قدرت،حکمت، حیات رحمت،اراده، تدبیر جهان و امثال آن می‌باشد. حدود هزار و پانصد آیه در شرح حال پیامبران و مبارزه طرفداران حق با طرفداران باطل و جبهه گیری اهل توحید و طاغوتها در برابر یکدیگر و پیکار قولی و عملی این دو جناح است که به پیروزی حق و اهل حق ختم می‌شود. حدود پانصد آیه در زمینه احکام و بقیه آیات در زمینه موعظه‌ها، تشویق به اعمال و صفات نیک، بیداری انسانها، حالات روحی بشر و مانند آن است، بنابراین می‌توان مطالب قرآن را در چهار کلمه خلاصه کرد: الله،معاد،دنیا و آخرت. ۳ - انگیزه نگارشایشان می‌فرماید: بعد از نوشتن قاموس قرآن و کتابهای دیگر در فکرم بود که اثری ماندگار از خود بر جای گذارم، خداوند لطف فرمود، به فکرم رسید، تفسیر بنویسم و این تفسیر هم فارسی باشد، نظرم این بود که ما در مملکت تفسیر فارسی کم داریم. آن وقت، هنوز تفسیر فارسی کاملی ارائه نشده بود، چند جلد از تفسیر نمونه آمده بود، منتهی نظرم آن بود که باید حداقل، دوازده تفسیر فارسی داشته باشیم. این مساله باعث شد که من این تفسیر را نوشتم. ۴ - روش تفسیر۴.۱ - قالب بندی مباحثروش این تفسیر در ترتیب مباحث آن است که در آغاز آیاتی را که مطالب آن با یکدیگر مرتبط است، بر می‌گزیند، سپس ترجمه فارسی آن را ارائه می‌دهند، آنگاه وارد سه بحث جداگانه خواهد شد. کلمه‌ها، شرح‌ها، نکته‌ها. ۴.۱.۱ - کلمه هاکلمهها: در این بخش کلمات آیات از افعال و اسماء، ترجمه می‌شود، در این بخش احیانا وجه تسمیه (مانند وجه تسمیه ابلیس برای شیطان، [۳]
تفسیر احسن الحدیث، قرشی سید علی اکبر، ناشر: بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ سوم، ج۱ ص۹۰.
اختلاف معنا (مانند معنای بناء و سفک در آیه ۲۰ و ۳۰ سوره بقره)، مفرد کلمات، نوع کلمه مانند مشتق یا جامد بودن (مانند کلمه ملائکه)، معنای شرعی (مانند معنای شرعی کلمه سجده) و وزن آنها بیان می‌گردد. نیز گاهی لفظ عربی را در ترجمه می‌آورد (مانند: الانهار: النهر: مجری الماء الفائض). ۴.۱.۱.۱ - معانی کلماتدر معانی کلمات و توضیح آنها در مواردی به قبل ارجاع می‌دهد (مانند امسکوهن) در این بخش مطالب را از قاموس قرآن خود،مفردات راغب،تفسیر مجمع البیان،اقرب الموارد،برهان قاطع (در معنای سلوی)، قاموس اللغه،صحاح و برای شاهد آوردن، به نهج البلاغه هم استناد می‌نماید، مانند: یحبطه، [۸]
تفسیر احسن الحدیث، قرشی سید علی اکبر، ناشر: بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ سوم، ج۱ ص۵۲۰.
آیه و اخدود. [۱۰]
تفسیر احسن الحدیث، قرشی سید علی اکبر، ناشر: بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ سوم، ج۱۲ ص۱۶۱.
هر از چندی نیز وزن کلمات را ذکر می‌نماید، منتهی وزن فارسی (مانند: اکل بر وزن شتر، کبر بر وزن جگر. [۱۲]
تفسیر احسن الحدیث، قرشی سید علی اکبر، ناشر: بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ سوم، ج۱ ص۴۹۸.
در معنای کلمه گاهی آن را به شکل مرکب معنا می‌نماید مانند شئتما [۱۵]
تفسیر احسن الحدیث، قرشی سید علی اکبر، ناشر: بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ سوم، ج۳ ص۳۸۴.
۴.۱.۲ - بیان کلیات سوره هاابتدای هر سوره، کلیاتی راجع به آن از قبیل مکی،مدنی بودن، تعداد آیات، چندمین سوره در نزول، قبل یا بعد بودن آن نسبت به سوره دیگر،فضائل سوره، غرض سوره و علت نامگذاری سوره مطرح می‌شود. گاهی نیز به اختلاف نظر در آیات سوره‌ها اشاره‌ای دارد (مانند ج۱۲ ص۳۶۸ سوره ارایت). به شان نزول سوره‌ها در این قسمت اشاره می‌نماید. در این بخش از روایات تفسیر مجمع البیان،تفسیر عیاشی،تفسیر برهان،تفسیر ابن کثیر،تفسیر بیضاوی،تفسیر المیزان و تفسیر الکشاف استفاده کرده‌اند. ۴.۱.۳ - شرح هاشرحها: در این فراز، شروع به تفسیر تک تک آیات می‌نماید و قبل از آن شان نزول آیه را (در صورت موجود بودن) بیان می‌کند، گاهی توضیح مختصری راجع به موضوع آیات ذکر می‌نماید (مانند بحث تحویل قبله)، سپس خلاصه‌ای از مطالب آیات را در قالب خلاصه آیات بیان و سرانجام به تفسیر تک، تک آیات می‌پردازد. در این میان، گاه، لفظ یا معنایی از آیه را با کمک آیات دیگر توضیح می‌دهد (مانند شرح «کذلک» با استفاده از آیات دیگر،، [۱۸]
تفسیر احسن الحدیث، قرشی سید علی اکبر، ناشر: بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ سوم، ج۱ ص۲۶۶.
در توضیح روایات نیز بعضا نظری به تفسیری بودن روایت یا بیان مصداق نمودن آن دارد، ارتباط دسته آیات را در این بخش بیان می‌نماید. ۴.۱.۴ - بیان دیدگاه هادر نقل اقوال تفسیری، گاه یکی را ترجیح می‌دهد. مواردی نیز در پاورقی بخش شرح‌ها، به مطالب قاموس قرآن خود، ارجاع می‌دهد (مانند ج۱ ص۴۷۹ بحث کرسی و بحث اهل اعراف. [۱۹]
تفسیر احسن الحدیث، قرشی سید علی اکبر، ناشر: بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ سوم، ج۳ ص۴۱۹.
و نیز در این پاورقی‌ها موارد اقتباس از تفاسیر دیگر را ذکر می‌نماید [۲۰]
تفسیر احسن الحدیث، قرشی سید علی اکبر، ناشر: بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ سوم، ج۱ ص۴۷۸.
در تفسیر «لا تاخذه سنة و لا نوم») ۴.۱.۵ - نکته هانکتهها: نویسنده می‌فرماید: مطالبی که اگر در بخش شرح‌ها می‌آوردیم باعث طولانی شدن آن می‌شد و نیز مطالبی که به عنوان برداشت‌های امروزین از آیات است، در این قسمت آورده‌ایم. البته بخش نکته‌ها، همه دسته آیات را دربر نمی‌گیرد و مواردی را شامل نمی‌شود (مانند آیه ۲۱۳ سوره بقره [۲۳]
تفسیر احسن الحدیث، قرشی سید علی اکبر، ناشر: بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ سوم، ج۱ ص۳۸۴.
و [۲۴]
تفسیر احسن الحدیث، قرشی سید علی اکبر، ناشر: بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ سوم، ج۲ ص۲۹۷.
ذیل آیات ۱۱۲ تا ۱۱۷ سوره انعام و...) . مطالبی در این بخش مطرح شده که بیشتر حالت موضوعی دارد، مانند عالم برزخ (ذیل آیه ۱۳۰- ۱۳۴ سوره بقره)، زندگی مکتبی (ذیل آیه ۶۸ سوره انعام، [۲۸]
تفسیر احسن الحدیث، قرشی سید علی اکبر، ناشر: بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ سوم، ج۳ ص۲۴۷.
تجسم عمل (در سوره زلزال)، قصه آدم [۲۹]
تفسیر احسن الحدیث، قرشی سید علی اکبر، ناشر: بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ سوم، ج۳ ص۳۹۰.
در این بخش، مطلب دکتر رشاد مصری به نقل از مجله مکتب اسلام شماره چهارم سال ۱۴ [۳۰]
تفسیر احسن الحدیث، قرشی سید علی اکبر، ناشر: بنیاد بعثت، تهران، ۱۳۷۷ ش، چاپ سوم، ج۳ ص۳۶۶.
، آورده شده است. ۵ - ویژگیهای تفسیرویژگی مهم این تفسیر، بیان ساده و روان آن است که استفاده آن را برای عموم فارسی زبانان سهل و آسان می‌گرداند، و قشر جوان دبیرستانی و دانشجو به راحتی می‌توانند از آن بهره گیرند. ویژگی دیگر آن پرهیز از ذکر اقوال و نظرات گوناگون است که سبب فهم سریع و راحت تر مطالب می‌گردد و خواننده را دچار حیران و سرگردانی نخواهد کرد. ۶ - منابع تفسیردر این اثر، از تفاسیر و منابع شیعه و اهل سنت استفاده وافری شده است از جمله ۱-نهج البلاغه ۲-تفسیر المیزان ۳- تفسیر مجمع البیان ۴- ۵- تفسیر البرهان ۶-تفسیر عیاشی ۷-تفسیر صافی ۸- تفسیر جوامع الجامع ۹- تفسیر آلاء الرحمن ۱۰-اصول کافی ۱۱-بحار الانوار ۱۲-من لا یحضره الفقیه ۱۳-وسائل الشیعه ۱۴-سفینة البحار ۱۵- تفسیر الکشاف ۱۶-تفسیر بیضاوی ۱۷- تفسیر نیشابوری ۱۸- تفسیر المنار و... ۷ - نسخه شناسینسخه مورد استفاده این تفسیر در ۱۲ جلد توسط مرکز چاپ و نشر بنیاد بعثت در تهران، ایران به چاپ رسیده، که چاپ سوم آن در سال ۱۳۷۷ به تیراژ ۲۰۰۰ دوره در چاپخانه اطلس، انجام گرفته است. ۸ - منابع مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع زیر استفاده شده است: ۱- مقدمه و تفسیر احسن الحدیث ۲-دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی به کوشش بهاء الدین خرمشاهی چاپ اول پاییز ۱۳۷۷ انتشارات دوستان ۳- فصلنامه بینات شماره ۵: سال دوم بهار ۱۳۷۴، در مصاحبه با مفسر محترم ۹ - عناوین مرتبطقاموس قرآن سید علی اکبر قرشی ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعنرم افزار جامع التفاسیر مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). رده‌های این صفحه : تفاسیر اجتماعی | تفاسیر تربیتی | تفسیرهای قرآن (فارسی) | کتاب شناسی | کتب تفسیر شیعه
|